5 ـ روایات امام سجاد (علیه السلام) در منابع اهل‌سنت

از دیدگاه اهل‌سنت امام علی بن حسین جزو طبقة سوم راویان[1] و با افرادی نظیر حسن بصری، مجاهد بن جبر، ابو‌اسحاق سبیعی و محمد بن سیرین هم‌طبقه است.[2] ابن‌جوزی و خلیفه بن خیاط نام ایشان را در طبقة دوم تابعان یاد کرده‌اند.[3] رجال‌شناسان اهل‌سنت ایشان را با الفاظی نظیر ثقه، ثبت، عابد، فقیه، فاضل و مشهور ستوده‌اند.[4]با وجود این در منابع اهل‌سنت از این امام همام نیز روایات اندکی نقل شده است در حالی که در منابع شیعی دهها روایت از ایشان نقل شده است؛ برای نمونه تنها در بحار الانوار بیش از 150 روایت از ایشان نقل شده است.احمد بن حنبل تنها یازده روایت، از امام سجاد روایت کرده است، (نمودار شمارة 7)[5] این در حالی است که تعداد روایات او از دیگر تابعان هم‌طبقة ایشان نظیر مجاهد بن جبر بیش از 150 روایت و محمد بن سیرین بیش از هفتاد روایت است.بخاری هشت روایت از ایشان نقل کرده است که این تعداد با حذف مکررات به سه روایت می‌رسد. مسلم نیز تنها پنج روایت از ایشان نقل کرده که یک روایت آن تکراری است، در حالی که تعداد روایات بخاری از مجاهد بن جبر بیش از هشتاد روایت و از محمد بن سیرین بیش از سی روایت و تعداد مرویات مسلم از مجاهد بیش از چهل روایت و محمد بن سیرین بیش از 35 روایت است.

ابن‌ماجه هشت روایت از ایشان نقل کرده که یک روایت آن تکراری است، با این‌حال روایات او از مجاهد بیش از 45 روایت و مرویاتش از محمد بن سیرین بیش از 25 روایت است. ابوداود تنها یک روایت از ایشان آورده است، در حالی که روایات او از مجاهد و محمد بن سیرین که هر دو از رجال هم‌طبقة امام سجاد هستند، به ترتیب بیش از 55 و بیست روایت است.ترمذی تنها سه روایت از ایشان نقل کرده، در حالی که روایات او از مجاهد و محمد بن سیرین به ترتیب بیش از شصت و 25 روایت است.نسائی پنج روایت از ایشان نقل کرده، در حالی که روایات مجاهد و محمد بن سیرین در سنن نسائی به ترتیب بیش از پنجاه و 25 روایت است. دارمی هیچ روایتی از ایشان نقل نکرده، در حالی که روایات او از مجاهد بن جبیر و محمد بن سیرین به ترتیب بیش از چهل و پانزده روایت است.حاکم 29 روایت از ایشان نقل کرده که از آن میان دو روایت تکراری است، این در حالی است که روایات او از مجاهد و محمد بن سیرین به ترتیب به بیش از 120 و پنجاه روایت می‌رسد.بیهقی چهل روایت از ایشان نقل کرده است که این تعداد با حذف مکررات به 32 روایت می‌رسد، در حالی که او از مجاهد بیش از چهارصد و از محمد بن سیرین بیش از دویست روایت نقل کرده است.متقی هندی در زمینة نقل روایت ازامام سجاد نیز گوی سبقت را از دیگر همکاران خود ربوده است. او 56 روایت از ایشان نقل کرده که چهار روایت آن تکراری است، با این همه تعداد روایات او از مجاهد بیش از 150 روایت و مرویاتش از محمد بن سیرین بیش از شصت روایت است.

اقوال و افعال امام سجاد (علیه السلام) در منابع اهل‌سنت

از میان مؤلفان کتب مذکور تنها بخاری، حاکم و بیهقی هر کدام به ترتیب یک، دو و سه روایت در این زمینه آورده‌اند. بدین‌ترتیب تنها شش روایت از این دست در منابع یازده‌گانة اهل‌سنت آمده است.

جمع‌بندی و بررسی کلی

در مجموع در این منابع 154 روایت و با حذف مکررات 105 روایت از امام سجاد آمده است که در این میان کنز العمال بیشترین روایات را در مقایسه با سایر کتب از ایشان نقل کرده است. در سنن دارمی نیز هیچ روایتی از ایشان نیامده است. با صرف‌نظر از سنن دارمی، سنن ابوداود با نقل تنها یک روایت در رتبة آخر قرار دارد.همچنین در مجموع و با حذف مکررات 26 روایت در زمینة مسائل فقهی، 22 روایت در موضوع آداب، هجده روایت در تاریخ، یازده روایت در موضوع عقاید، نه روایت در موضوع فضایل، هشت روایت در ادعیه، شش روایت در تفسیر، سه روایت در اخلاق و تنها دو روایت در موضوع طب در منابع یازده‌گانة اهل‌سنت به نقل از امام سجاد (علیه السلام) آمده است. (نمودار شمارة 10)

  6ـ روایات امام باقر (علیه السلام) در منابع اهل‌سنت

از دیدگاه اهل‌سنت امام باقر در طبقة چهارم راویان قرار دارد[6] و با افرادی نظیر قتاده بن دعامه، عمرو بن دینار مکی و ... هم‌طبقه است.[7] ابن‌جوزی و خلیفه بن خیاط نام ایشان را در طبقة سوم تابعان ذکر کرده‌اند.[8] رجال‌شناسان اهل‌سنت ایشان را با الفاظی نظیر ثقه و فاضل ستوده‌اند.[9] در منابع اهل‌سنت در مقایسه با سایر اهل‌بیت روایات بیشتری از ایشان نقل شده است، اما در مقایسه با روایاتی که در منابع شیعی از ایشان نقل شده است، این تعداد بسیار اندک است.احمد تنها 35 روایت از ایشان در مسند خود آورده است که این تعداد با حذف مکررات به 28 روایت می‌رسد، (نمودار شمارة 8)[10] این در حالی است که روایات راویان هم‌طبقة ایشان در مسند احمد، از قبیل قتاده و عمرو بن دینار، بسیار بیشتر از این تعداد است؛ برای مثال او از قتاده بیش از هفتصد حدیث و از عمرو بن دینار بیش از 150 روایت نقل کرده است.بخاری نه روایت از ایشان نقل کرده است که این تعداد با حذف مکررات به چهار روایت می‌رسد، مسلم نیز تنها هجده روایت از ایشان آورده است که این تعداد با حذف مکررات به سیزده روایت می‌رسد. این در حالی است که تعداد مرویات بخاری از قتاده بیش از دویست و از عمرو بن دینار بیش از شصت روایت است و تعداد مرویات مسلم از آنها به ترتیب بیش از 220 و 70 روایت است.ابن‌ماجه نوزده روایت از ایشان آورده که یک روایت آن تکراری است. در حالی که در سنن ابن‌ماجه بیش از 120 روایت از قتاده و پنجاه روایت از عمرو بن دینار نقل شده است. تعداد روایات ابوداود از امام باقراندک است؛ او تنها هفت روایت از ایشان نقل کرده، در حالی که مرویات قتاده در سنن او بیش از 150 و روایات عمرو بن دینار بیش از چهل روایت است.ترمذی 27 روایت از ایشان نقل کرده که پنج روایت آن تکراری است، با این همه تعداد مرویات او از قتاده و عمرو بن دینار به ترتیب بیش از 210 و 65 روایت است.نسائی 48 روایت از امام باقر آورده است که این تعداد با حذف مکررات به 35 روایت می‌رسد، در حالی که مرویات او از قتاده بیش از 120 و روایات او از عمرو بن دینار بیش از هفتاد روایت است.دارمی تنها نه روایت از ایشان نقل کرده است، در حالی که تعداد مرویات او از قتاده بیش از هشتاد روایت و روایاتش از عمرو بن دینار بیش از چهل روایت است.حاکم 49 روایت از ایشان نقل کرده است که این رقم با حذف مکررات به چهل روایت می‌رسد، در حالی که روایات او از قتاده بیش از 250 و روایاتش از عمرو بن دینار بیش از هفتاد روایت است. بیهقی بیشترین روایات را در مقایسه با سایر کتب از امام باقر نقل کرده است. او 185 روایت از ایشان آورده است که این تعداد با حذف مکررات به 139 روایت می‌رسد. با این همه مرویات او از دیگر راویان هم‌طبقة امام باقر بیشتر از این تعداد است؛ برای نمونه تعداد روایات او از قتاده بیش از هشتصد روایت و روایاتش از عمرو بن دینار بیش از چهارصد روایت است.متقی هندی 136 روایت از امام باقر در کتاب خود آورده است که یک روایت آن تکراری است، این در حالی است که تعداد مرویات او از قتاده بیش از 185 روایت و روایاتش از عمرو بن دینار حدود پنجاه روایت است. روشن است که در مورد روایات امام سجاد نیز میزان روایات دیگر راویان هم‌طبقه با میزان روایات اما سجاد تقریباً در یک سطح و حتی در برخی موارد از آن کمتر است.

اقوال و افعال امام باقر (علیه السلام) در منابع اهل‌سنت

محدثان اهل‌سنت اقوال و افعال اندکی را از امام باقر روایت کرده‌اند؛ در این میان حاکم و ترمذی به ترتیب با نقل بیش از شش و پنج روایت از این نوع گوی سبقت را از دیگران ربوده‌اند و بیهقی، متقی هندی و دارمی نیز هر کدام به ترتیب با نقل سه، دو و یک روایت از این روایات در رده‌های بعدی هستند. بدین‌ترتیب در مجموع هفده روایت از این‌‌گونه روایات در منابع اهل‌سنت آمده است.

 جمع‌بندی و بررسی کلی

درمجموع در منابع یازده‌گانة اهل‌سنت 542 روایت و با حذف مکررات 334 روایت از امام باقر آمده است که در این میان بیهقی و متقی هندی با نقل بیش از 130 روایت در رتبة اول قرار دارند و محدثانی چون بخاری، ابوداود و دارمی از نظر میزان نقل روایات ایشان در پایین‌ترین رتبه جای گرفته‌اند. همچنین در این منابع 173 روایت در فقه، 52 روایت در آداب، 34 روایت در تاریخ، 23 روایت در فضایل، 16 روایت در مسائل اعتقادی، 15 حدیث در ادعیه و زیارات، نه روایت تفسیری و نه روایت اخلاقی و سه روایت در موضوع پزشکی از ایشان نقل شده است. (نمودار شمارة 10)